أعلن الرئيس السابق للحزب التركي ا محمد علي أصلان أن الاتحاد السوفييتي لم يسمح لثوار ثورة أرارات بدخول أراضيه وقال:
“في عام 1920، لم يكن هناك ممثل واحد للأكراد في مؤتمر باكو، لذلك لم يدعم الاتحاد السوفيتي الأكراد”.
قال محمد علي أصلان عن دور البدرخان في الحركة الوطنية، “أعلن بدرخان بك استقلاله عام 1843. ولم يقبل العثمانيون ذلك، فأرسلوا الجيش إلى المنطقة”.
وأشار الرئيس السابق للحزب التركي التركي إلى أن “العثمانيين وعدوا السيد رضا بأنهم سيمنحونه الحكم الذاتي” وتابع:
“لقد قاموا بحماية السيد رضا أرميني. كان السيد رضا قوميًا كرديًا. وكانت ثورة السيد رضا وطنية ونضالية، فنفذ الأتراك العديد من المجازر بين عامي 1937 و1938.
وذكر أصلان أن ما بين 30 إلى 40 ألف شخص قتلوا في درسيم، وقال: “تم استخدام الأسلحة الكيميائية ضدهم. وكان بينهم خونة سلموا أصدقائهم وأقاربهم للأتراك.
كما صرح محمد علي أصلان عن سياسة الدولة تجاه الأكراد:
“لطالما استخدمت جمهورية تركيا الأكراد لخدمة مصالحها السياسية القومية.
لقد أصبحت قضية الشيخ سعيد و49 شخصا وحزب العمال الكردستاني أداة في يد الدولة لممارسة سياساتها بكل سهولة.
وأخفت الدولة أنهم (49 شخصاً) أكراداً حتى لا يساعدهم الجنود الأكراد!”.
كان المفكر والكاتب والمحامي والسياسي محمد علي أصلان، الذي كان أيضًا رئيسًا لحزب العمال التركي في عام 1969، ضيفًا على برنامج “بنسمور” على قناة رووداو الذي قدمه كاوي أمين.
أما الجزء الثاني من المقابلة مع محمد علي أصلان فهو كالتالي:
رووداو: كيف دعم الاتحاد السوفييتي تركيا في قمع ثورة آرارات؟
محمد علي أصلان: تحدث مع زعماء القرية. أراد الثوار التفاوض مع الاتحاد السوفييتي ولهذا الغرض ذهبوا إلى الحدود، لكنهم لم يسمحوا لهم بدخول أراضي ذلك البلد. ففي نهاية المطاف، كان الاتحاد السوفييتي يساعد أتاتورك حتى ذلك الحين. في مؤتمر لوزان، اعترفت جميع الدول الأوروبية بجمهورية تركيا. كما ساعدهم الاتحاد السوفييتي. وكما ذكرت، في عام 1920 لم يكن هناك ممثل واحد للأكراد في مؤتمر باكو، لذلك لم يدعم الاتحاد السوفيتي الأكراد.
رووداو: هل دعم حزب الطاشناق الأرمني ثورة آرارات وساعدها؟
محمد علي أصلان: لا يوجد الطاشناق، لكن كان هناك أرمن ساعدوا. وكان هناك أيضًا أرمن بين خويون. ساعد البعض في الأمور اللوجستية، وخاصة الأرمن الإيرانيين الذين جمعوا الخنازير وأرسلوا استمارة الجنرال إلى إحسان نوري باشا وأيضًا إلى رئيس مكتب هيسكو تيلي.
روداو: على حد علمك، من الذي صنع علم خيوبون؟
محمد علي أصلان: لا أعرف الكثير عن علمهم.
روداو: لماذا يتم رفع نفس العلم في جنوب كردستان؟
محمد علي أصلان: هذا صحيح، أعرف ذلك.
روداو: لماذا وافقت إيران على إرسال إحسان نوري باشا إلى هناك؟
محمد علي أصلان: كان ذلك بعد فشل ثورة آرارات. تقدم إحسان نوري باشا بطلب اللجوء وعاش في طهران حتى وفاته في حادث دراجة نارية عام 1979.
روداو: من عام 1925 إلى عام 1938، كانت هناك عدة انتفاضات وثورات في شمال كردستان، لكن لم ينجح أي منها. لماذا كل هذه الثورة؟ ما هو الهدف من هذه الثورات؟
محمد علي أصلان: هناك خلافات بينهما، فقد بدأ الكوججيريون التمرد الأول في عام 1920، وكانوا يريدون الحكم الذاتي. وكان البرلمان في ذلك الوقت تحت سلطة مصطفى باشا. لم يقبلوا. كان هناك رجل دموي اسمه توبال عثمان من غيرسون، قام بتعذيب العديد من الأرمن والغجر. ومنهم من يغرق. وكان أحدهم رجل أعمال وكان والده بريطانيًا. كان كثير من الناس في حيرة وارتباك. قام توبال عثمان بمداهمة منازلهم وممتلكاتهم واقتيادهم إلى غيرسون.
روداو: إذا ناقشنا دور البدرخان في الحركة الوطنية الكردية، ما هو دورهم؟
محمد علي أصلان: بدرخان بك كان كرديًا، لكن التسول الكردي، مثلي، تحدث عن إدريس بدليسي من قبل، ثم عندما أراد السلطان محمود بناء دولة أكثر حداثة، يجب أن تكون هناك دولة مركزية من جهة، وسلطة إقليمية على الجانب الآخر. ولهذا السبب تم إرسال الحكام إلى المنطقة التي بدأت، فحدثت عدة أعمال شغب، عُرفت باسم أعمال الشغب التي بدأت.
لم تكن هناك انتفاضات عامة. وكان الأمر عندما مات أحد التسول، كان من المفترض أن يحل ابنه مكانه، لكن بإرسال ولاة إلى تلك المناطق، تم تدمير ذلك النظام، فبدأ المتسولون بالتمرد، تمردوا ليس من أجل الأكراد بل من أجل أنفسهم. ولذلك يأخذ بدرخان بك مكانه أيضًا في هذا السياق. وأعلن استقلاله عام 1843. ولم يقبل العثمانيون ذلك، فأرسل الجيش إلى المنطقة، وأرسل بدرخان بك إلى إسطنبول وأقام هناك.
رووداو: إذن أنت تقول أن البدرخاني كانوا مثل غيرهم من المتسولين، لم يخدموا الأكراد بل خدموا أنفسهم؟
محمد علي أصلان: لم يفعلوا ذلك من أجل الأكراد لأنهم قتلوا 1020 إيزيديًا، كانوا أكرادًا على أي حال، لماذا قتلوهم؟
رووداو: هل قتل بدرخان بيك الأكراد الإيزيديين؟
محمد علي أصلان: نعم، لقد أخذ ممتلكاتهم أيضًا. وعندما ذهب إلى إسطنبول، كان يسافر مع 4 زوجات و40 طفلاً و3000 من الأقارب. وبفضل البضائع والممتلكات التي حصل عليها من الإيزيديين والمسيحيين، تمكنوا من السفر بشكل مريح.
روداو: أنت تقول أن الأكراد لديهم قومية قبلية، وليست قومية حقيقية، لكن ما هي القومية القبلية؟
محمد علي أصلان: هدفي هو القومية الأساسية لأن الأكراد لم يتفقوا فيما بينهم، فالعشيرة كانت قبل الأمة. رفضت القبائل بعضها البعض فيما بينها. هذه قبيلة الجلالي، هذه قبيلة فلان.
رووداو: إذا قارنا ثورة الشيخ سعيد وثورة سيد رضا ما الفرق بينهما؟ هل السيد رضا كان متديناً أيضاً؟
محمد علي أصلان: أولاً، خلال الفترة العثمانية، وعدوا السيد رضا بمنحه الحكم الذاتي. ثانياً، دافع السيد رضا عن الأرمن. كان السيد رضا قوميًا كرديًا. وكانت ثورة السيد رضا وطنية ونضالية، فنفذ الأتراك العديد من المجازر بين عامي 1937 و1938.
رووداو: هل كانت ثورة السيد رضا ثورة محلية؟ لم تأخذ كل كردستان؟
محمد علي أصلان: العشائر السنية لم تكن مع السيد رضا، والقبائل الكردية لم تدعمه.
رووداو: هل كان السيد رضا يمارس العلوية؟
محمد علي أصلان: لا.
رووداو: هل تناقش السيد رضا مع الأتراك قبل إعلان الثورة؟
محمد علي أصلان: نعم، لقد قالوا إننا نريد أن نكون مستقلين، وقد وعدنا العثمانيون بالفعل. وكانت الجمهورية معادية للسيد رضا لأنه كان يحمي الأرمن. ومن ناحية أخرى، كانوا يطالبون بالحكم الذاتي. ودولة تركيا ومصطفى كمال رفضا ذلك ولم يعطوا الحكم الذاتي لأحد.
رووداو: ماذا تقول عن مجزرة ديرسم؟ لأنه لم يقتصر الأمر على قتل الناس فحسب، بل تم أيضًا ترحيل أهلها، وحظر اللغة الكردية، فما الذي حدث بالفعل في ديرسم؟
محمد علي أصلان: ذهب إليهم الجيش وضربوهم بالطائرات، وكان أحد الطيارين فتاة أرمنية. أي أنهم تعرضوا للقصف من السماء ومن الأرض. واستخدموا الأسلحة الكيميائية ضدهم. وكان من بينهم خونة سلموا أصدقائهم وأقاربهم للأتراك.
روداو: يقولون أنهم ارتكبوا مجازر واسعة النطاق في الجبال وحول نهر مونزور؟
محمد علي أصلان: ليس هناك شك في هذا.
رووداو: كمحامية، هل لديك وثائق من تلك الفترة؟
محمد علي أصلان: نعم، هناك وثائق. ويقولون في تلك الوثائق إن 13 ألف شخص قتلوا، لكن هذا غير صحيح، بل قُتل 30-40 ألف شخص. وقد نشر رجب طيب أردوغان بالفعل بعض هذه الوثائق وقال: انظروا ماذا فعل الحزب الجمهوري؟ ونشرنا تلك الوثائق في كتاب.
رووداو: ماذا يوجد في الوثائق؟
محمد علي أصلان: الوثائق تذكر المجزرة ومن الواضح كما قلت من قبل أنهم وجدوا العذر لمجازرهم.
روداو: إذن هم أنفسهم يعترفون بتلك المجازر؟
محمد علي أصلان: نعم بالطبع. وقد اعترف رئيس الوزراء الذي أصبح الآن الرئيس (اسمه أردوغان) بتلك المجازر.
رووداو: يقال أن عدداً من أطفال الدرسيمي تم نقلهم إلى المناطق التركية وتربيتهم هناك؟
محمد علي أصلان: صحيح، لقد أخذوا بناتهم. وكان لأتاتورك نفسه ابنة اسمها صبيحة كوكجن، التي أصبحت فيما بعد طيارة. ومن الواضح أنه في الماضي، خلال حرب الأرمن، تم تربية عدد كبير من الفتيات في بيوت المسلمين، ثم تزوجوهن وأصبحن مسلمات.
رووداو: هل رأيت شخصيا أي شهود على درسيم؟
محمد علي أصلان: كان لدي العديد من الأصدقاء والمعارف بينهم. لقد تحدثت معهم وكانوا هم أنفسهم منخرطين في الأحداث. لقد سجلت هذا كوثيقة تاريخية.
رووداو: ألم تكن هناك حركة كردية بعد انتفاضة ديرسم حتى عام 1960؟
محمد علي أصلان: منذ عام 1936 فصاعدًا، لم تكن هناك حركة علوية أو أرمنية. في عام 1939، بدأت الحرب العالمية الثانية. وكانت الحكومة التركية ضعيفة للغاية ولم تكن هناك حركة كردية. وبعد انتهاء الحرب، تم إنشاء الأمم المتحدة، وأصبحت تركيا عضواً فيها، ووقعت على الإعلان العالمي لحقوق الإنسان. ولم يعد قادراً على التحرك كما كان من قبل. وكانت عيون العالم عليها. في الخمسينيات، ظهر التغيير. ولم يعد بإمكانهم تنفيذ عمليات القتل كما كان من قبل. وكانت هناك بعض الحركات المنفتحة والسلمية. حتى عام 1984 عندما بدأ حزب العمال الكردستاني أنشطته المسلحة. ولن تحدث مجازر أخرى بعد هذا.
رووداو: في عام 1959، اعتقلت الدولة عدداً من الشخصيات الكردية، المعروفة بمجموعة الـ 49 شخصاً. من كانو؟ لماذا تم القبض عليهم؟ هل كان لديهم منظمة؟
محمد علي أصلان: بعضهم كانوا أصدقائي. في ذلك الوقت، كانت السلطات تعاني من أزمة مالية كبيرة. وحينها ذهب رئيس الوزراء والرئيس إلى ألمانيا، وزارا أمريكا لمساعدتهما، لكنهما عادا خاليي الوفاض.
أعدت وكالة المخابرات التركية تقريراً أرادوا فيه اعتقال 50-60 شخصاً كردياً وإخبار أمريكا وأوروبا أن هؤلاء شيوعيون أكراد. هاجموهم واعتقلوا 50 كرديًا. ومات أحدهم في السجن، وبقي 49 شخصاً، فعرفوا بمجموعة الـ 49 شخصاً.
رووداو: من هم المعتقلون؟ وهل كان بينهم مشاهير؟ فهل كان هناك من يرشدهم؟
محمد علي أصلان: كانوا يتحدثون فيما بينهم على انفراد ويقولون إننا أكراد، سنفعل ما نفعله ولن نفعل ما نفعله. كانت هناك مجموعتان، مجموعة يسارية ومجموعة يمينية. وقالت الجماعة اليمينية إن أمريكا إذا جاءت إلى المنطقة ستقيم كردستان وتشكل اتحادا وسنكون نحن قادتها.
لكن المجموعة اليسارية قالت إنه إذا جاء الروس والسوفيات إلى المنطقة، فسوف يبنون كردستان وسنكون نحن قادتها. بخلاف ذلك، كانت حقيبتهم فارغة، ولم يكن لديهم أي فكرة.
رووداو: ألم يتذكروا ويؤمنوا بالكرد؟
محمد علي أصلان: كان لديهم عقلية كردية رومانسية. وكانوا يتبادلون الأخبار مع بعضهم البعض. لم يكن لديهم أي منظمة، والآن تتحدث هناك دائمًا، ما أهمية ذلك؟
روداو: غالبًا ما يتحدثون عن هؤلاء الأشخاص الـ 49 كقضية تاريخية مهمة، لكنك لا تتحدث عنهم بشكل كبير؟
محمد علي أصلان: أنت تعرف لماذا لا أهتم. لقد استخدمت جمهورية تركيا دائمًا الأكراد لخدمة مصالحها السياسية القومية. بدأوا بالشيخ سعيد، ثم بما يسمونه المجموعة المكونة من 49 شخصًا.
قلت لك إن المخابرات طلبت القبض على هؤلاء الأشخاص في تقريرهم، فقاموا واعتقلوهم. فمنهم من كان يعرف الآخر ومنهم من لم يعرف الآخر. كما انضم إليهم بعض العسكريين وقاموا بمقاضاة المحكمة العسكرية نيابة عنهم. ولم تكن هناك جمعية أو منظمة. ولم يتحدث عن الكرد خلال المحاكمة.
وعندما أصبحت محاميهم، بدأت في البحث ومراجعة المستندات. لقد اكتشفت تقرير معهد ماساتشوستس للتكنولوجيا وأعطيته للعديد من الأكراد. جاء السجناء وطرحوا شيئًا آخر، قالوا إن ميلا مصطفى عادت من الاتحاد السوفيتي وبعض القضايا الأخرى التي لا علاقة لها باعتقالهم.
وكانت الوثائق بحوزتي. بدأت في كتابة كتاب. انتقدوني وقالوا لي اتركونا ولا تكتشفونا. لقد أصبحت قضية الشيخ سعيد و49 شخصا وحزب العمال الكردستاني أداة في يد الدولة لممارسة سياساتها بكل سهولة.
روداو: في مذكراته، يتحدث العم موسى إنتر عن التعذيب والظلم الذي تعرضوا له في السجن. هل كان هو نفسه واحدًا من الـ 49؟
محمد علي أصلان: صحيح أنهم فعلوا ذلك. لقد أحببت موسى بك كثيراً، لقد كان رجلاً صادقاً وصادقاً. وعندما اعتقلوا خمسين شخصاً، لم يعرف أحد مكانهم. تم نقلهم إلى هيربي. عن طريق صديق لي طبيب ومن ثم التقيت بالصدفة بجندي كردي من مدينة موس وسألته هل أحضروا مجموعة كردية إلى هنا؟
قال لا، لكنهم أحضروا إلى هنا مجموعة لم تكن أكراداً بل شيوعيين. وأخفت الدولة أنهم أكراد حتى لا يساعدهم الجنود الأكراد! عندما وصف المجموعة، أدركت أنهم أصدقاؤنا. لقد عانوا كثيرا حقا.
رووداو: هل تمكنت من حمايتهم، هل شاركت في جلسات المحكمة؟
محمد علي أصلان: عندما تم القبض عليهم وزجهم في السجن، كنت لا أزال طالبًا، ولم أكن قد أصبحت محاميًا بعد، لكن مشكلتهم استمرت وتوقفت عن الدراسة وأصبحت محاميهم. بعد كل شيء، عندما كنت طالبًا، حاولنا كثيرًا ولكن لم يكن هناك محامٍ مستعد لرعاية قضيتهم، كانوا خائفين.
واعترف محامٍ متقاعد بأنه عمل أيضاً لصالح الدولة. وفي النهاية، كنت المحامي الوحيد الذي دافع عنه.
روداو: غير العم موسى أدخل، هل كان هناك مشاهير بين السجناء؟
محمد علي أصلان: كنت أعرفهم جميعًا، على سبيل المثال شريفخان، ويشار كايا، ومحمد سرحد، وشوكت بيك.
رووداو: إذن هل تم إطلاق سراحهم جميعا؟
محمد علي أصلان: بقي زافي في السجن، وتم إطلاق سراحهم الواحد تلو الآخر، ومكثوا لفترة طويلة.
روداو: حدثت ثلاثة انقلابات عسكرية في تركيا بين عامي 1960 و1980. ويقول إسماعيل بشيكجي إن تلك الانقلابات كانت مرتبطة بالقضية الكردية؟
محمد علي أصلان: لا علاقة له بالأمر. في عام 1960، حدث انقلاب عسكري، وتم وضع دستور تركيا، لكن الجنود لم ينفذوه، بل كتبه أساتذة الجامعة. لقد كان قانونًا جيدًا جدًا.
كان أفضل من كل القوانين السابقة، لكن ديميريل وآخرين وقعوا في مشاكل وقالوا إنهم لا يستطيعون العمل بهذا القانون الأساسي لأنه أعطى الكثير من الحقوق للشعب، فقاموا بانقلاب آخر عام 1971، لكن لا يزال الجيش التركي ولم يروا ذلك بما فيه الكفاية، لذلك قاموا بانقلاب آخر في عام 1980. انقلاب ديكتاتوري.
رووداو: إذن، برأيك، لا علاقة للانقلاب بالمشكلة الكردية؟
محمد علي أصلان: لقد أصبح الأكراد أداة. فقبل انقلاب عام 1980، كانت الحرب بين اليسار واليمين في تركيا قد وصلت إلى ذروتها. لقد دخلوا القرى الكردية وعذبوا الناس وقتلوا الكثير من الناس. لقد اختلقوا العذر، ولم يكن لهم أي علاقة بالتمرد الكردي. إسماعيل بشكجي هو تركي وهو من مدينة جانكيري، ولا يعرف علم الاجتماع الكردي.
رووداو: لكنه كتب كل هذه الكتب عن الأكراد؟
محمد علي أصلان: أتمنى أن يكتب مقالاً جيداً. هناك العديد من الأصدقاء يقولون إننا ألفنا من عشرة إلى خمسة عشر كتابًا ولكننا لم نحقق نتائج جيدة.
محمد علي أصلان: لقد أصبح الأكراد أداة. فقبل انقلاب عام 1980، كانت الحرب بين اليسار واليمين في تركيا قد وصلت إلى ذروتها. لقد دخلوا القرى الكردية وعذبوا الناس وقتلوا الكثير من الناس. لقد اختلقوا العذر، ولم يكن لهم أي علاقة بالتمرد الكردي. إسماعيل بشكجي هو تركي وهو من مدينة جانكيري، ولا يعرف علم الاجتماع الكردي.
رووداو: لكنه كتب كل هذه الكتب عن الأكراد؟
محمد علي أصلان: أتمنى أن يكتب مقالاً جيداً. هناك العديد من الأصدقاء يقولون إننا ألفنا من عشرة إلى خمسة عشر كتابًا ولكننا لم نحقق نتائج جيدة.
رووداو: كتب بشيكجي كتابا بعنوان (كردستان مستعمرة دولية). هل لديك أي تعليق؟
محمد علي أصلان: يقول إن كردستان مستعمرة دولية، لقد تحدثت مع بشيكجي وكتبت مقالاً عنها. لقد ذكرت في مقالي الدولة الوطنية والاستعمارية. الاثنان مختلفان.
في دولة تركيا الوطنية، تغير كل شيء كردي، وتم حظر لغتهم، لكن سوريا والعراق، اللتين كانتا مستعمرتين، في كلا البلدين، كانت اللغة الكردية حرة، وكانت ثقافتهم حرة. على سبيل المثال، قام الفرنسي روجر ليسكوت ومير سيلاديت بدرخان بإنشاء قواعد اللغة الكردية معًا، بينما في الشمال لا يمكنك حمل تلك القواعد الكردية في منزلك.
رووداو: إذا كانت كتب بشيكجي، كما تقول، ليست بهذه الأهمية، فلماذا ألقت الحكومة التركية بشيكجي في السجن طوال تلك السنوات؟
محمد علي أصلان: إسماعيل بشيكجي رجل شجاع. عندما تتحدث عن الأكراد، وهو أمر محظور بموجب القانون، فسوف يتم وضعك في السجن بالتأكيد. كان بشيكجي تلميذا متفوقا، لم يخف الأشياء وقال الحقيقة كما هي.
لقد كانت هذه الصراحة أمرًا عظيمًا ويجب على الناس أن يقدروها، لكن مشكلتي تتعلق بعلم الاجتماع الكردي. ومهما طالت مدة بقائك في السجن هل يضمن انتصار الأكراد؟ النقطة المهمة هي أنني أتحدث عن هذا، لقد تحدثت بنفسي عن بشيكجي في كتابي وأثنت عليه.
دعني أقول لك شيئا. كنت في جورجيا. في منتصف الليل، اتصلوا بي في بهو الفندق، وقالوا إن هناك امرأة تريد التحدث معك.
عندما تحدثنا، أخرجني من هناك، وجاء إلي وقال إنني كتبت رسالة إلى بشيكجي، ربما ستأتي معك؟ وقلت ردًا أيضًا أنهم ربما سيبحثون عني ويجدونني ويضعوني في السجن! قالت، دخل علينا السجن لسنوات، والأكثر من ذلك، ستدخلون السجن من أجله!
رووداو: هل هناك الكثير من المؤيدين لبشيكتاش؟
محمد علي أصلان: نعم.
رووداو: دعونا نتحدث عن إنشاء TIP. فهل شارك الأكراد في تأسيس ذلك الحزب منذ البداية؟
محمد علي أصلان: لم يشارك الأكراد، بل قامت النقابات العمالية بتشكيل الحزب.
رووداو: ألم يكن الأكراد منخرطين في النقابات العمالية؟
محمد علي أصلان: كان هناك شخص يدعى أحمد موصلو، وأظهرت الوثائق لاحقاً أنه ينتمي إلى جهاز المخابرات التركية MIT.
رووداو: هل كان كرديًا؟
محمد علي أصلان: كان من موش، ولا أعرف إذا كان كرديًا أم تركيًا. وبعد ذلك انضم الطلاب الأكراد والأتراك إلى الحزب.
رووداو: حسنًا، هل كان حزب العمال أم حزب الطلاب، ما هي العلاقة بين هاتين الطبقتين؟
محمد علي أصلان: كان هناك العديد من العمال، وكانت هناك نقابة، وكان هدفهم والطلاب واحدًا.
رووداو: على حد علمك، من هو أول كردي تولى المسؤولية في هذا الحزب؟
محمد علي أصلان: طارق ضياء كان أكينجي. وعندما أصبحت عضوًا، انضم إلى الحزب أيضًا طارق ضياء أكنجي وكمال بوركاي. أستطيع أن أقول أنني كنت لا أزال مشاركًا في TIP في نفس الوقت.
رووداو: هل كنت شيوعيًا بنفسك؟
محمد علي أصلان: لا، إذا كان الحق والصدق أساس الشيوعية فأنا شيوعي، لكن الشيوعية التي تم الترويج لها في الاتحاد السوفييتي لم تكن شيوعية. في منطقتنا يقول أحد الشيوخ لطالب: نعم يا عزيزي، الجميع يتحدث عن الشيوعية، لكن لن تخبرني ما هذه الشيوعية؟
ويقول أيضاً إن ضحايا الشيوعيين هم من يطلق عليهم الموهوبين والشجعان والغيورين! ويقول أيضاً رداً على ذلك: وليهي خوارزم، إذا كان الأمر كذلك، فكلنا كنا شيوعيين من الأب إلى الأب. وبالحديث عن نفسي، فقد درست الدين أيضًا، كما درست القومية.
أنت تتصرف وفقًا للوضع في بلدك. وإلا فإنه ليس من المناسب، وليس من المفيد التصرف وفق هذا النمط. على سبيل المثال، دافعت بشكل أو بآخر عن ثورة مصطفى البارزاني أكثر من أي شخص آخر.
رووداو: هل دعمتم ثورة البارزاني؟
محمد علي أصلان: بالطبع، لدي هذا كتابيًا.
رووداو: لكن العديد من اليساريين والشيوعيين الأكراد قالوا إن الثورة كانت ثورة برجوازية وأنها كانت في خدمة الإمبريالية، وهي ثورة قومية؟
محمد علي أصلان: هذا ما يسمى الجهل، الجهل. في تلك الفترة، لم يدرس الشباب الكردي والأتراك على حد سواء، فجهلوا وتصرفوا وفق حساباتهم الخاصة.
رووداو: هذا جيد، لكن من ناحية أخرى، هل أثرت الثورة الكردية في جنوب كردستان على أكراد الشمال؟
محمد علي أصلان: أتذكر جيدًا. لقد أحب شعب شمال كردستان مصطفى بارزاني كثيراً. كان يأمل في الفوز ويساعده، ولكن كان هناك أيضًا بعض الشباب الجاهلين الذين انتبهوا لما يقوله الأتراك.
رووداو: هل دعمت الثورة أكثر معنويا أم ساعدتها عمليا؟
محمد علي أصلان: من الناحية الروحية، كنا نوقظ الناس ونكتب عنهم.
رووداو: ذكرت في مقالك أن الأعضاء الأكراد في حزب العمال التركي (TIP) كانوا يقتلونك، لماذا؟
محمد علي أصلان: قلت، لماذا كنت أتحدث عن الأكراد، لقد أقنعت الطلاب الأتراك، لكن هذا لم يكن في قلوب الطلاب الأكراد، لأنه حتى ذلك الحين كانوا يطلقون عليه اسم “مسألة الشرق”، وكانوا يطلقون على كردستان “الشرق” وقلت أيضاً أنه لا يوجد شرق، وهم أكراد، لكنهم كانوا خائفين.
عندما قلت هذه الأشياء، اعتقلتني الدولة. من ناحية، كانوا خائفين، ومن ناحية أخرى، لم يكونوا مستعدين ذهنياً.
رووداو: هل يمكنك تسمية بعض منهم؟
محمد علي أصلان: على سبيل المثال طارق ضياء أكنجي وكمال بوركاي ومهدي زانا.
رووداو: هل قاموا بواجبك؟
محمد علي أصلان: نعم، لم يحضروا الاجتماعات، لقد قاطعوني. هذا أيضًا جعلني لا أفز بالأغلبية. لقد طلبت منهم مرتين لكنهم لم يأتوا. ولهذا السبب تركت قيادة الحزب. وبعد ذلك جاءوا جميعاً وشاركوا في الاجتماعات. ثم أصبحت بهيسة بوران زعيمة الحزب ودعموها. ومن الواضح أن بهيسه كان قلقاً من كونه كردياً.
Serokê berê yê TÎPê Mehmet Alî Aslan da zanîn ku Yekîtiya Sovyetê rê nedaye ku şoreşvanên Şoreşa Araratê derbasî nav axa wan bibin û got:
“Sala 1920î di kongreya Bakuyê de yek nûnerê Kurdan jî nebû, loma jî Yekîtiya Sovyetê berê xwe neda Kurdan.”
Mehmet Alî Aslan li ser rola Bedirxaniyan a di tevgera neteweyî de got, “Bedirxan Beg sala 1843yan xweseriya xwe ragihand. Ev yek ji aliyê Osmaniyan ve nedihat qebûlkirin, lewra artêş şandin herêmê.”
Serokê berê yê TÎPê bi bîr anîn ku “Osmaniyan de soz dabûn Seyid Riza ku xweseriyê bidin wî” û pê de çû:
“Seyid Riza Ermenî parastin. Seyid Riza Kurdekî nasyonalîst bû. Serhildana Seyîd Riza neteweyî milî bû, loma Tirkan di navbera salên 1937 – 1938 gelek komkujî pêk anîn.”
Aslan diyar kir ku li Dêrsimê 30-40 hezar kes hatine kuştin û got, “Çekên kîmyewî li dijî wan bi kar anîn. Di nav wan bi xwe de jî kesên xayîn hebûn ku heval û hogirên xwe radestî Tirkan dikirin.”
Mehmet Alî Aslan li ser polîtîkaya dewletê ya li ser Kurdan jî diyar kir:
“Komara Tirkiyeyê her dem Kurd xistine xizmeta berjewendiyên xwe yên siyasî yên nasyonalîst.
Meseleya Şêx Seîd, 49 kes û PKKyê di destê dewletê de bûne amûrek ku bi rehetî siyaseta xwe bimeşîne.
Dewletê veşartibû ku ew (49 kes) Kurd in qene leşkerên Kurd alîkariya wan nekin!”
Rewşenbîr, nivîskar parêzer û siyasetmedar Mehmet Alî Aslan ku sala 1969an demekê serokê Partiya Karkerên Tirkiyeyê (TÎP) jî kiriye bû mêvanê bernameya “Pencemor”ê a Rûdawê ku Kawe Emîn pêşkêş dike.
Beşa duyem a hevpeyvîna bi Mehmet Alî Aslan re bi vî awayî ye:
Rûdaw: Yekîtiya Sovyetê di tepeserkirina Şoreşa Araratê de çawa piştgiriya Tirkiyeyê kir?
Mehmet Alî Aslan: Bi serokeşîran re axivîbû. Şoreşvanan xwestibû bi Yekîtiya Sovyetê re gotûbêjan bikin û ji bo vê armancê heta ser sînor çûbûn lê wan rê nedabû ku derbasî nav axa wî welatî bibin. Axir Yekîtiya Sovyetê heta wê demê jî alîkariya Ataturk dikir. Ê ji xwe di Kongreya Lozanê de jî hemû welatên Ewropayê li Komara Tirkiyeyê mikur hatibûn. Yekîtiya Sovyetê jî ji hêla xwe ve alîkariya wan dikir. Wekî ku min behs jî kir, sala 1920î di kongreya Bakuyê de yek nûnerê Kurdan jî nebû, loma jî Yekîtiya Sovyetê berê xwe neda Kurdan.
Rûdaw: Partiya Taşnakê ya Ermenî piştgirî û alîkariya Şoreşa Araratê kir?
Mehmet Alî Aslan: Taşnakê na lê Ermenî hebûn alîkarî dikirin. Di nav Xoybûnê de jî Ermenî hebûn. Hin alîkariya lojîstîkî kirin, nemaze Ermeniyên Îranê xûkî kom kirin û tewra forma generaliyê ji Îhsan Nûrî Paşa û herwisa ji serokeşîr Biroyê Hesko Têlî re şandin.
Rûdaw: Bi qasî ku tu bizanî kê ala Xoybûnê çêkir?
Mehmet Alî Aslan: Ez zêde li ser ala wan nizanim.
Rûdaw: Çimkî heman al e ku vêga li Başûrê Kurdistanê tê hildan?
Mehmet Alî Aslan: Rast e, ez vêya dizanim.
Rûdaw: Çima Îranê pejirand ku Îhsan Nûrî Paşa berî bide wir?
Mehmet Alî Aslan: Ev piştî têkçûna şoreşa Araratê bû. Îhsan Nûrî Paşa doza penaberiyê kir û li Tehranê dima heta sala 1979an di qezayeke motorsîklêtê de mir.
Rûdaw: Ji sala 1925an heta 1938an li Bakurê Kurdistanê çendîn serhildan û şoreş çêbûn lê yek ji wan jî bi ser neket. Çima ev hemû şoreş? Armanca van şoreşan çi bû?
Mehmet Alî Aslan: Cudahiyên wan hene, yekem serhildan Koçgiriyan sala 1920an da destpêkirin, wan xweserî dixwest. Wê demê parlamento di bin desthilata Mistefa Paşa de bû. Qebûl nekirin. Mêrekî xwînmij bi navê Topal Osman xelkê Gîresûnê hebû, wî gelek Ermenî û Rom bi şkenceyê kuştin. Hin ji wan her bi xeniqandin. Yek ji wan başwekîlek bû û bavê wî Brîtanî bû. Gelek kes mişext û perîşan bûn. Topal Osman mal û halên wan dagir dikiinr û bi talanî dibirin Gîresunê.
Rûdaw: Heke em dabaşa rola Bedirxaniyan a di tevgera neteweyî ya Kurdî de bikin, rola wan çi bû?
Mehmet Alî Aslan: Bedirxan Beg Kurd bû lê begê Kurd wekî min berê qala Îdrîsê Bedlîsî kir, paşê ku Siltan Mehmûd hat xwest dewleteke moderntir ava bike, li milekî dewleteke navendî hebe, li milê din desthilateke herêmî hebe. Loma jî walî dişandin devera began, lewra çendîn serhildanên ku wekî serhildanên began tên nasîn qewimîn.
Ne serhildanên gel bûn. Mesele ew bû dema begek dimir, divabû lawê wî dewsa wî bigire lê bi şandina waliyan bo wan deveran, ew pergal hilweşiya, loma began dest bi serhildanê kir, wan ne ji bo Kurdan lê ji bo xwe serî hilda. Loma ya Bedirxan Beg jî cihê xwe di vê çarçoveyê de digire. Sala 1843yan xweseriya xwe ragihand. Ev yek ji aliyê Osmaniyan ve nedihat qebûlkirin, lewra artêş şandin herêmê, Bedirxan Beg şandin Stenbolê û li wir bi cih kirin.
Rûdaw: Yanî tu dibêjî Bedirxanî jî wek begên din bûn, xizmeta Kurdan nekirine lê xizmeta xwe dikirin?
Mehmet Alî Aslan: Ji bo Kurdayetî nekirin çimkî 1020 Êzidî kuştin, ê jixwe ew jî Kurd bûn, çima ew kuştin?
Rûdaw: Bedirxan Beg ew Kurdên Êzidî kuştin?
Mehmet Alî Aslan: Erê, mal û milkên wan jî ji xwe re bir. Dema çû Stenbolê, tevî 4 jin û 40 zarok û 3 hezar xizmên xwe di rê de diçûn. Bi mal û milkên ku ji Êzidî û Xiristiyanan standibû, loma bi rehetî bi rê ve diçûn.
Rûdaw: Hûn dibêjin ku nasyonalzîma eşîrî ya Kurdan hebû, ne nasyonalîzma rastîn, gelo nasyonalîzma eşîrî çi ye?
Mehmet Alî Aslan: Merema min nasyonalîzma seretayî ye çimkî Kurdan di nav xwe de li hev nedikir, eşîr berî neteweyê bû. Eşîran di nav xwe de hevdû red dikir. Ev eşîra Celalî ye, ew eşîra filan û bêvan e.
Rûdaw: Eger em şoreşa Şêx Seîd û şoreşa Seyîd Riza bidin ber hev, cudahiya wan çi ye? Seyîd Riza jî aliyê olî digirt?
Mehmet Alî Aslan: Yekem di serdema Osmaniyan de soz dabûn Seyid Riza ku xweseriyê bidin wî. Duyem, Seyid Riza Ermenî parastin. Seyid Riza Kurdekî nasyonalîst bû. Serhildana Seyîd Riza neteweyî milî bû, loma Tirkan di navbera salên 1937 – 1938 gelek komkujî pêk anîn.
Rûdaw: Şoreşa Seyîd Riza şoreşeke herêmî bû? Hemû Kurdistan negirt?
Mehmet Alî Aslan: Eşîrên Sunî ne li gel Seyîd Riza bûn, eşîrên kurdan piştgirî nedan wî.
Rûdaw: Seyîd Riza elewîtî dikir?
Mehmet Alî Aslan: Na.
Rûdaw: Berî ku şoreş were belavkirin, Seyid Riza bi Tirkan re gotûbêj kir?
Mehmet Alî Aslan: Erê, wan digot em dixwazin xweser bin, Osmaniyan jî berê soz dabûn me. Komarê dijminatiya Seyid Riza dikir çimkî Ermenî parastibûn. Li milekî din doza xweseriyê dikirin. Dewleta Tirkiyeyê û Mistefa Kemal ev yek red dikirin û desthilata xweser nedidan kesî.
Rûdaw: Tu derbarê komkujiya Dêrsimê de çi dibêjî? Ji ber ku ne tenê kuştina mirovan bû, di heman demê de sirgûnkirina gelê wê bû, qedexekirina zimanê Kurdî bû, bi rastî li Dêrsimê çi qewimî?
Mehmet Alî Aslan: Artêş çû ser wan, bi balafiran li wan dan, yek ji wan firokevanan keçeke Ermenî bû. Ango hem ji ezman û hem ji erdê ew bombebaran kirin. Çekên kîmyewî li dijî wan bi kar anîn. Di nav wan bi xwe de jî kesên xayîn hebûn ku heval û hogirên xwe radestî Tirkan dikirin.
Rûdaw: Dibêjin li nav berqefan û li derdora çemê Munzûrê, komkujiyên mezin kirine?
Mehmet Alî Aslan: Guman di vê yekê de tune.
Rûdaw: Wekî parêzer, belge û dokumetên wê serdemê li ba te hene?
Mehmet Alî Aslan: Belê, belge hene. Di wan belgeyan de dibêjin ku 13 hezar kes hatine kuştin lê belê ev ne rast e, li şûnê 30-40 hezar kes hatine kuştin. Jixwe Receb Tayîp Erdogan hin ji ew belge belav kirin û got binêrin Partiya Komarî çi kiriye? Me ew belge di pirtûkekê de belav kirin.
Rûdaw: Çi di belgeyan de heye?
Mehmet Alî Aslan: Di belgeyan de qala komkujiyê tê kirin û diyar e wekî min berê got, hincet ji komkujiyên xwe re dîtine.
Rûdaw: Yanî ew bi xwe li wan komkujiyan mikur tên?
Mehmet Alî Aslan: Erê, bê guman. Serokwezîrê ku niha serokkomar e (merema wî Erdogan e) li wan komkujiyan mikur hatiye.
Rûdaw: Tê gotin ku hejmarek zarokên Dêrsimî birin deverên Tirkan û li wir mezin kirin?
Mehmet Alî Aslan: Rast e, keçên wan dibirin. Berê Ataturk bi xwe keçek bi navê Sebîhe Gokçen xwedî kir ku paşê bû pîlot. Eşkere ye ku berê di şerê Ermeniyan de jî hejmareke mezin ji keçên zaro di malên Misilmanan de mezin kirin û paşê bi wan re dizewicîn û dibûn Misilman.
Rûdaw: Te bi xwe ti şahidhalên Dêrsimê dîtine?
Mehmet Alî Aslan: Di nav wan de gelek heval û hogirên min hebûn. Ez bi wan re axivîme û ew bi xwe di nav bûyeran de bûn. Min ev wekî belgeyeke dîrokî li nik xwe tomar kirine.
Rûdaw: Piştî serhildana Dêrsimê heta sala 1960î ti tevgereke Kurdî nebû?
Mehmet Alî Aslan: Ji sala 1936an û bi şûn de, ti bizaveke Elewî yan Ermenî nema. Sala 1939an Şerê Cîhanê yê Duyem dest pê dike. Hikûmeta Tirkî pir qels bû ti tevgereke Kurdî jî li holê nebû. Piştî kutabûna şer, Rêxistina Neteweyên Yekbûyî hat damezrandin, Tirkiye jî tê de bû endam û Danezana Gerdûnî ya Mafên Mirovan jî îmze kir. Êdî nikarîbû nola berê bilive. Çavê cîhanê li ser bû. Salên 1950î jî guherîn derket holê. Êdî nikarîbûn nola berê tevkujiyan bikin. Hin bizavên eşkere û aştîxwaz peyda bûn. Hetanî sala 1984an gava PKKyê dest bi xebata çekdarî kir. Piştî vê komkujiyên din neqewimîn.
Rûdaw: Sala 1959an, çend kesayetên Kurd ji aliyê dewletê ve hatin girtin ku wekî koma 49 kesan tên nasîn. Gelo ew kî bûn? Çima hatin girtin? Ma rêxistina wan hebû?
Mehmet Alî Aslan: Hin ji wan hevalên min bûn. Wê demê desthilat ji hêla aborî ve ketibûn kirîzeke mezin. Wê demê serokwezîr û serokkomar çûn Almanyayê, serdana Amerîkayê kirin da ku alîkariya wan bike lê destevala vegeriyan.
Dezgeha îstixbarata Tirkiyeyê raporek amade kir û tê de xwestibû ku 50-60 kesên Kurd bigirin û ji Amerîka û Ewropayê re bibêjin ku ev komunîstên Kurdçî ne. Rabû bi ya wan kirin û 50 kesên Kurd girtin. Li girtîgehê yek ji wan mir, 49 kes man loma wekî Koma 49 kesan hatin nasîn.
Rûdaw: Kesên hatin girtin kî bûn? Gelo mirovên naskirî di nav wan de hebûn? Kes hebû ku rêberiya wan bike?
Mehmet Alî Aslan: Ew di nav xwe de bi taybetî diaxivîn û digotin em Kurd in, em dê wer bikin û wer nakin. Di nav xwe de bûbûn du kom, komeke çep û komeke rast. Koma rastgiran digot heger Amerîka were deverê dê Kurdistanekê ava bike û federasyonekê çêbike û em ê jî bibin serokên wê.
Lê koma çep digot heger Rûs û Sovyet bêne herêmê dê Kurdistanekê ava bikin û em ê bibin serokên wê. Wekî din tûrikê wan boş bû, ne xwedî fikir bûn.
Rûdaw: Bîr û baweriya wan a Kurdayetiyê nebû?
Mehmet Alî Aslan: Hizireke wan a Kurdayetiyê ya romantîk hebû. Xeber ji hev re didan. Ti rêxistineke wan nebû, êdî tu li wir her biaxivî, çi girîngiyeke wê heye?
Rûdaw: Gelek caran wekî mijareke dîrokî ya girîng behsa wan 49 kesan dikin lê hûn bi girîngî behsa wan nakin?
Mehmet Alî Aslan: Tu dizanî ez çima girîngiyê nadimê. Komara Tirkiyeyê her dem Kurd xistine xizmeta berjewendiyên xwe yên siyasî yên nasyonalîst. Wan bi Şêx Seîd dest pê kir, paşê bi kesên ku ji wan re dibêjin koma 49 kesan.
Min ji te re got ku îstixbaratê di rapora xwe de daxwaz kiribû ku wan kesan bigirin, rabûn ew girtin. Hinekan ji wan hev nas dikir û hinekan hev nas nedikir. Çend kesên leşkerî jî tevlî wan kirin û doza dadgeha leşkerî ji bo wan dikirin. Ti komele yan rêxistin li holê nebû. Di dema darizandinê de jî qala Kurdayetiyê nekir.
Gava ez bûm parêzerê wan, min dest bi lêkolînê kir û li belgeyan meyîzand. Min rapora MÎTê keşf kir û da gelek Kurdan. Girtî hatin û tiştekî din anîn ser zimên, digotin Mela Mistefa ji Sovyetê vegeriyaye û hin mijarên din ku ne têkildarî girtina wan bûn.
Belge li nik min bûn. Min dest bi nivîsandina pirtûkekê kir. Hatin rexne li min kirin û gotin dev ji me berde û me keşf neke. Meseleya Şêx Seîd, 49 kes û PKKyê di destê dewletê de bûne amûrek ku bi rehetî siyaseta xwe bimeşîne.
Rûdaw: Apê Mûsa Enter di bîranînên xwe de behsa şkence û bêedaletiya ku li girtîgehê li wan hatiye kirin, dike. Ma ew bi xwe jî yek ji wan 49 kesan bû?
Mehmet Alî Aslan: Rast e kirine. Min ji Mûsa Begê pir hez dikir, merivekî rast û durist bû. Gava ku ew pêncih kes girtin, kesî nizanîbû li kû ne. Biribûn Herbiyeyê. Min bi rêya hevalekî xwe yê bijîşk û paşê bi rasthatinî leşkerekî Kurd ê ji Mûşê dît û nin jê pirsî ka gelo wan komeke Kurdî aniye vir?
Got na, lê komek anîn vir ku ne Kurd lê komunîst bûn. Dewletê veşartibû ku ew Kurd in qene leşkerên Kurd alîkariya wan nekin! Dema ku wî kom pênase kir, min tê derxist ku ew hevalên me ne. Bi rastî jî gelek êş kişandin.
Rûdaw: Te karîbû wan biparêzî, tu beşdarî rûniştinên dadgehê bûyî?
Mehmet Alî Aslan: Dema ku ew hatin girtin û avêtin girtîgehê, ez hîn xwendekar bûm, ez hê nebûbûm parêzer lê pirsgirêka wan berdewam bû û min xwendin kuta kir û bûm parêzerê wan. Axir, dema ez xwendekar bûm, me gelekî hewl da lê tu parêzer ne amade bû ku li doza wan xwedî derkeve, ditirsiyan.
Parêzerekî ji eskeriyê teqawîtbûyî qebûl kir ku wî jî ji bo berjewendiyên dewletê kar dikir. Di dawiyê de, ez tena parêzer bûm ku min ew diparastin.
Rûdaw: Ji bilî Apê Mûsa Enter, kesên navdar di nava girtiyan de hebûn?
Mehmet Alî Aslan: Min ew hemû nas dikirin, bo mînak Şerefxan, Yeşar Kaya, Memed Serhed û Şewket Begê.
Rûdaw: Paşê hemû hatin berdan?
Mehmet Alî Aslan: Zafî di zindanê de man, li pey hev hatin berdan, gelekî man.
Rûdaw: Di navbera salên 1960 û 1980yî de li Tirkiyeyê sê derbeyên leşkerî çêbûn. Îsmaîl Beşîkçî dibêje ku ew darbe girêdayî pirsgirêka Kurd bûn?
Mehmet Alî Aslan: Tu têkiliya wê pê re nîne. Sala 1960î derbeyeke leşkerî pêk hat, yasaya bingehîn a Tirkiyeyê danîn lê leşkeran ew yasa nedanîn li şûnê ji hêla profesorên zanîngehan ve hat nivîsandin. Yasayeke pir baş bû.
Ji hemû yasayên berê çêtir bû lê Demîrel û yên din ketin kêferatê û wan digot ku ew nikarin bi wê yasaya bingehîn kar bikin çimkî gelek maf dane gel loma jî sala 1971ê darbeyeke din kirin lê hîn jî artêşa Tirkiyeyê ev kêm dît loma sala 1980î darbeyeke din, darbeyeke dîktatorî, pêk anî.
Rûdaw: Yanî li gorî te, ti pêwendiya darbeyan bi pirsgirêka Kurd re nebû?
Mehmet Alî Aslan: Kurd kiribûn amûrek. Axir beriya derbeya sala 1980yî şerê di navbera çep û rastgiran de li Tirkiyeyê gihîştibû gupîtkê. Ketin gundên Kurdan, îşkence li mirovan kirin, gelek kes kuştin. Ew kirin hincet, têkiliya wan bi serhildana Kurdan re nebû. Îsmaîl Beşkçî bi xwe Tirk e û ji Çankiriyê ye, civaknasiya Kurdî nizane.
Rûdaw: Lê wî ev hemû pirtûk li ser Kurdan nivîsandine?
Mehmet Alî Aslan: Xwezî wî gotareke baş binivîsanda. Gelek heval hene dibêjin me deh-panzdeh pirtûk nivîsandine lê encameke baş bi dest nexistine.
Rûdaw: Beşikçî pirtûkek bi navê (Kurdistan Koloniyeke Navdewletî ye) nivîsandiye. Rexneyên te li ser hene?
Mehmet Alî Aslan: Ew wer dibêje, Kurdistan koloniyeke navneteweyî ye, ez bi Beşîkçî re axivîme û min gotarek jî li ser nivîsiye. Min di gotara xwe de behsa dewleta milî û kolonyalîst kiriye. Her du ji hev cihê ne.
Li dewleta milî ya Tirkiyeyê, her tiştên Kurdî guhertin, zimanê wan qedexe kir lê Sûriye û Îraq ku bi xwe kolonî bûn, li her du welatan zimanê Kurdî serbest bû, çanda wan serbest bû. Wekî mînak, Roger Lescotê Fransî û Mîr Celadet Bedirxan bi hev re rêzimana Kurdî danî, di demekê de ku li bakur te nikarîbû wê gramêra Kurdî di mala xwe de hilgirî.
Rûdaw: Ger wek tu dibêjî pirtûkên Beşîkçî ne ewqasî girîng in, çima dewleta Tirkiyeyê Beşikçî wan hemû salan avêt zîndanê?
Mehmet Alî Aslan: Îsmaîl Beşîkçî mirovekî wêrek e. Dema tu werî behsa Kurdan bikî ku bi qanûnê qedexe ye, bê guman dê te bixin girtîgehê. Beşîkçî xwendevanekî birûmet bû, tişt venedişartin û rastî wekî ku hene dianîn ser zimên.
Ev rastbêjî tiştekî mezin bû û divê mirov qedirê wê bigire lê meseleya min li gel sosyolojiya Kurdî ye. Tu çiqasî di zindanê de bimînî, gelo serketina Kurdan garantî dike, nake! Mesele ev e, ez qala vêya dikim, ji xwe min di pirtûka xwe de qala Beşîkçî kiriye û min pesnê wî daye.
Bila ez tiştekî ji te re bêjim. Ez li Gurcistanê bûm. Nîveşevkê li pirsgeha otêlê telefonî min kirin, gotin jinek dixwaze bi te re biaxive.
Dema em axivîn min tê derxist ku ji wir e, hate hundir ba min û got min nameyek ji Beşîkçî re nivîsiye belkî tu bi xwe re bibî? Min jî di bersivê de got axir dibe ku di vegerê de li min bigerin û bibînin û min têxin zindanê! Wê got, ew ji bo me bi salan ketiye zindanê, çi pê ve ye ku tu jî seba wî têkevî zindanê!
Rûdaw: Gelek alîgirên Beşîkçî hene?
Mehmet Alî Aslan: Hene.
Rûdaw: Em behsa damezrandina TÎP bikin. Gelo ji destpêkê ve Kurd di avakirina wê partiyê de beşdar bûn?
Mehmet Alî Aslan: Kurd tê de nebûn, sendîkayan partî ava kir.
Rûdaw: Ma Kurd di nav sendîkayan de nebûn?
Mehmet Alî Aslan: Yekî bi navê Ehmed Muşlu hebû, paşê belgeyan nîşan da ku ew girêdayî saziya îstixbarata Tirk MÎTê bû.
Rûdaw: Kurd bû?
Mehmet Alî Aslan: Ji Mûşê bû, nizanim Kurd bû yan Tirk. Piştî vê xwendekarên Kurd û Tirk tevlî partiyê bûn.
Rûdaw: Baş e, ew partiya karkeran bû yan partiya xwendekaran bû, têkiliya van her du çînan bi hev re çi ye?
Mehmet Alî Aslan: Karker pir bûn, sendîka hebû, armanca wan û xwendekaran yek bû.
Rûdaw: Bi qasî tu jê haydar î, yekem Kurdê ku berpirsiyartî di vê partiyê de wergirt, kî bû?
Mehmet Alî Aslan: Tariq Ziya Akinci bû. Dema ez bûm endam, Tariq Ziya Akinci hebû û Kemal Burkay jî tevlî partiyê bûbû. Ez dikarim bibêjim ku ez hîn di heman demê de tevlî TÎPê bûm.
Rûdaw: Tu bi xwe komunîst bûyî?
Mehmet Alî Aslan: Na, heger merem rastî û duristiya bingeha komunîzmê be, ez vêga jî komunîst im lê komunîzma ku li Sovyetê dihat qalkirin ne komunîzm bû. Li herêma me şêxek ji xwendekarekî re dibêje erê xwarzê her kes qala komunîzmê dike, erê tu ji min re nabêjî ka ev komunîzm çi ye?
Ew jî dibêje wele qurban komunîst ew kes in ku ji wan re dibêjin jêhatî, dilêr û çavnetirs! Ew jî di bersivê de dibêje: Welehî xwarzê, heger wisa be em bav bi bav hemû komunîst bûn. Ez qala xwe bikim, min ol jî xwendiye, min nasyonalîzm jî lêkolîn kiriye.
Tu li gorî rewşa welatê xwe tevdigerî. Wekî din tu herî nêv qalibekî û li gorî wî qalibî tevbigerî nagunce, bi kêr nayê. Wekî mînak, kêm zêde, min ji tevan bêtir berevaniya şoreşa Mistefa Barzanî dikir.
Rûdaw: Te piştevaniya şoreşa Barzanî dikir?
Mehmet Alî Aslan: Bê guman, min ev bi nivîskî jî heye.
Rûdaw: Lê gelek çepgir û komunîstên Kurd digotin ku şoreş şoreşeke burjuvazî bû û di xizmeta emperyalîzmê de ye, şoreşeke miliyetçiyan e?
Mehmet Alî Aslan: Ji vê re dibêjin cahilî, nezanî. Wê serdemê hem xortên Kurd û hem jî yên Tirk nedixwend, loma jî cahil bûn û li gorî hesabên xwe tevdigeriyan.
Rûdaw: Baş e lê li aliyê din şoreşa Kurdan li başûrê Kurdistanê bandor li ser Kurdên bakur kir?
Mehmet Alî Aslan: Baş tê bîra min. Gelê Bakurê Kurdistanê gelekî ji Mistefa Barzanî hez dikir. Hêvî dikir û alîkarîya wî jî dikirin ku bi ser bikeve lê hinek xortên cahil jî hebûn ku Tirkan çi bigota lap çav li wan dikir.
Rûdaw: We zêdetir ji aliyê manewî ve piştgirî dida şoreşê yan we di pratîkê de alîkariya wê dikir?
Mehmet Alî Aslan: Ji hêla manewî ve, me xelk şiyar dikir, me li ser wan dinivîsî.
Rûdaw: Tu di nivîseke xwe de behs dikî ku endamên Kurd ên Partiya Karkeran a Tirkiyeyê (TÎP) dijayetiya te dikirin, çima?
Mehmet Alî Aslan: Çima, min got, min qala Kurdan dikir, min xwendekarên Tirk qani kiribûn lê belê ev yek ne bi dilê xwendekarên Kurd bû çimkî wan heta wê demê digot “pirsa rojhilat”ê, wan ji Kurdistanê re digot “rojhilat” û min jî digot rojhilat nabe, ew Kurd in lê ew ditirsiyan.
Dema min ev tişt digotin, dewletê ez girtim. Ji aliyekî ve ditirsiyan û ji aliyê din ve jî di warê hizirî de ne amade bûn.
Rûdaw: Tu dikarî navê hinekan ji wan bibêjî?
Mehmet Alî Aslan: Wek mînak Tariq Ziya Akincî, Kemal Burkay û Mehdî Zana.
Rûdaw: Wan dijayetiya te dikir?
Mehmet Alî Aslan: Erê, beşdarî civînan nedibûn, wan ez boykot kirim. Vê yekî jî wisa kir ku ez piraniyê bi dest nexim. Min du caran ji wan xwest lê nehatin. Loma min dev ji serokatiya partiyê berda. Piştî vê yekê hemû hatin û beşdarî civînan dibûn. Paşê Behîce Boran bû seroka partiyê û wan piştgirî da wê. Diyar e ku Behîceyê li ser Kurdbûnê dijayetiya min dikir.